Zawilce u podnóża Olimpu

Izabella Kirpluk zabierze nas pod Olimp w Grecji. Izabella Kirpluk była w Ogrodzie Botanicznym kuratorem kolekcji ekologicznych oraz działu Flory niżowej Polski. Od 1987 roku zajmowała się chronionymi i zagrożonymi gatunkami, opiekując się kolekcją tych roślin w Ogrodzie, biorąc udział w badaniach prowadzonych przez Ogród na Suwalszczyźnie i badaniach w Puszczy Kampinoskiej. Od 1992 roku prowadziła prace badawcze nad florą siedlisk antropogenicznych Puszczy Kampinoskiej, a od 2011 zajmowała się gatunkami inwazyjnymi na tych siedliskach.

Słoneczna Grecja, pod Olimpem. To tam miałam przyjemność zobaczyć „w naturze”, na jednej z botanicznych wypraw dwa ciekawe gatunki zawilców.

Kto miał okazję zobaczyć łany kwitnących, różnokolorowych zawilców – zawilca wieńcowego, zwanego też zawilcem koronowym (A. coronaria) oraz zawilca greckiego, zwanego zawilcem wdzięcznym (A. blanda), reprezentujących rodzinę jaskrowatych (Ranunculaceae), ten się pewnie ze mną zgodzi, że jest to niezapomniane wrażenie. 

Piękne rośliny, majestatyczne góry, świeże górskie powietrze — po prostu bajkowy świat. Koniec kwietnia i początek maja to na ogół najlepsza pora roku, kiedy można zobaczyć te rośliny w ich naturalnym środowisku. Zawilec wieńcowy naturalnie występuje w na obszarze śródziemnomorskim i w swoim zasięgu dociera aż zachodniego i południowo-zachodniego Iranu. Rośnie na miejscach skalistych, ale także pojawia się w uprawach oliwek i w winnicach.

Zawilec grecki ma bardziej ograniczony zasięg, występuje od południowo-wschodniej Europy do Kaukazu i zachodniej Syrii. Podobnie jak zawilec wieńcowy rośnie na skalistych miejscach, przeważnie w górach, spotykany jest też w zaroślach i prześwietlonych lasach.

Zawilec wieńcowy jest byliną, od 15 do 45 cm wysokości, o pojedynczych kwiatach od 35 do 80 (100) mm średnicy o bardzo zmiennej barwie. Mogą być szkarłatne, niebieskie, różowe, białe, niekiedy wielobarwne. Kolorowych listków okwiatu jest 5 lub 6. W uprawie spotykane są odmiany o kwiatach półpełnych i pełnych. W sprzyjających warunkach kwitnienie zawilca wieńcowego trwa od maja do sierpnia, a nawet dłużej.

Zawilec grecki jest z kolei gatunkiem niższym, od 10 do 20-25 cm wysokości. Z bulwiastego kłącza wyrastają 1-3 pędy zakończone 1 kwiatem o 30-45 mm średnicy, przeważnie w odcieniach niebieskiego, czasem różowe lub białe. Kolorowych listków okwiatu jest od 12 do 18.

Kwitnie wcześniej i krócej niż zawilec wieńcowy, czyli od marca do kwietnia. Na początku lata liście zawilca greckiego zasychają a organem przetrwalnikowym, o ile roślina nie wydała owoców (niełupek), są bulwy. W uprawie spotykanych jest wiele odmian o bardzo zróżnicowanych kolorystycznie kwiatach.

Obydwa taksony są u nas uprawiane, jednak w klimacie Europy Środkowej zawilec wieńcowy nie zawsze jest mrozoodporny. Jeśli roślina pozostaje w ogrodzie, wskazane jest okrywanie jej grubą warstwą ściółki. Tak samo należy postąpić w przypadku jesiennego sadzenie bulwiastych klaczy. Można je przechowywać zimą w wilgotnym torfie (co jak wiadomo, z ekologicznego punktu widzenia, nie polecamy!), w temperaturze około 0°C. Zasadniczo uważa się, że zawilec wieńcowy to gatunek należący do (6)7-8 strefy mrozoodporności w ogrodnictwie. Natomiast zawilec grecki jest gatunkiem bardziej mrozoodpornym, zaliczany jest do 5-6 strefy.

Zawilec wieńcowy może być uprawiany na rabatach bylinowych, w miejscach częściowo ocienionych, pod krzewami i drzewami lub w pojemnikach. Dobrze wygląda w większych grupach. Może być użytkowany na kwiat cięty i nawet jest też w tym celu uprawiany na skalę przemysłową. Jego kwiaty w wazonie utrzymują się przez tydzień.

Lubi stanowiska słoneczne lub częściowo ocienione. Potrzebuje gleby żyznej, przepuszczalnej, o odczynie obojętnym w kierunku zasadowego, w okresie wegetacji – wilgotnej, ale nie mokrej. Zawilec wieńcowy bardzo lubi ściółkowanie, zwłaszcza kompostem, korą czy zrębkami. Po kwitnieniu rośliny stopniowo przechodzą w stan spoczynku i wtedy należy mocno ograniczyć podlewanie aż do całkowitego zaprzestania. Niektórzy polecają wykopywanie bulwiastych kłączy i przechowywanie ich w wyższej temperaturze i stałej wilgotności, o czym już wspomnieliśmy powyżej.

Zawilec grecki często uprawiany jest w ogrodach skalnych i dobrze wygląda w większych grupach. Można go też sadzić na rabatach kwiatowych, między bylinami i krzewami, w ogrodach naturalistycznych, pod drzewami i krzewami liściastymi. Możliwa jest też uprawa w donicach, choć należy pamiętać o jego krótkim okresie wegetacji. Lubi stanowisko słoneczne lub nieco ocienione, glebę przepuszczalną, próchniczną, żyzną, o odczynie lekko kwaśnym (zbliżonym do obojętnego), w okresie wegetacji wilgotną.

Zawilec grecki bardzo lubi ściółkowanie, wystarcza ściółka z liści opadłych z drzew, ale można ściółkować też korą, zrębkami czy szyszkami. Rośliny systematycznie ściółkowane nie wymagają nawożenia. Jeśli rośliny są słabsze – zalecane jest ściółkowanie kompostem. Silnie wysuszone bulwy kłączowe obydwu gatunków, przed sadzeniem należy przez kilka-kilkanaście godzin moczyć w letniej wodzie. Można sadzić je jesienią lub na przedwiośniu. Jeśli sadzimy je po zimie, to możemy to robić, gdy tylko gleba rozmarznie. Bulwy sadzimy na głębokość 5 – 8 cm. Rośliny można też otrzymać przez wysiew niełupek. Zawilce są roślinami trującymi. Zielarze w średniowieczu stosowali zawilec grecki w leczeniu dny moczanowej i bólów głowy. Ze względu na swoją toksyczność rośliny nie są już stosowane jako leki. Fioletowe listki okwiatu były używane do farbowania w celu uzyskania jasnozielonego koloru.