Wyspy Kanaryjskie w oku Izabelli Kirpluk

W podróż na Wyspy Kanaryjskie zabierze nas Izabella Kirpluk. 

Myślę, że każdy, kto odwiedza jakieś nowe miejsce, nowy kraj, nieco bardziej egzotyczny niż kraje naszej strefy klimatycznej – wraca, niosąc w sercu i w pamięci jakieś jedno miejsce, które szczególnie zapadło mu w pamięć. 

Takie miejsce odkryłam w podróży na Wyspy Kanaryjskie, a konkretnie na wyspie Teneryfie. Znajduje się tam Park Narodowy Teide z najwyższym (dla Wysp i dla całej Hiszpanii) szczytem – wulkanem Teide 3718 m n.p.m – który miałam przyjemność zdobyć.

Jednak Park Narodowy Teide to nie tylko majestatyczny wulkan, ale też cały krajobraz wokół wraz z roślinnością i wyjątkową florą. Położony w centrum Teneryfy Park Narodowy jest największym i najstarszym (został utworzony w 1954 r.) z czterech parków istniejących na Wyspach Kanaryjskich. Zajmuje powierzchnię około 190 km2. W 2007 r. Park Narodowy Teide został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Ten niezwykły obszar stanowi wyjątkowy skarb geologiczny – wulkany, kratery, kominy wulkaniczne, zastygłe strumienie lawy i rozmaite formacje skalne tworzą imponujący zestaw kolorów i kształtów. 

Wiosną teren ten oferuje cudowny i wyjątkowy ogród, pełen kwitnących i często niespotykanych nigdzie indziej na świecie (endemicznych) roślin. Jedną z tych przepięknych roślin chcę Państwu przybliżyć roślinę, która już zawsze będzie mi się kojarzyła z Teneryfą.

Echium wildpretii subsp. wildpretii, jeden z wielu gatunków żmijowców Wysp Kanaryjskich, endemit Teneryfy – bez reszty mnie zachwycił. Jest rośliną dwuletnią z rodziny szorstkolistnych, ogórecznikowatych (Boraginaceae), dorastającą do 3 m wysokości. W pierwszym roku tworzy gęstą rozetę liści o średnicy 1 metra. Liście żmijowca osiągają długość do 50 cm, są wąsko lancetowate i spiczaste, pokryte długim i gęstym srebrnym owłosieniem. Żmijowiec zakwita w drugim roku, tworząc pojedynczy, olbrzymi kwiatostan z tysiącami kwiatów. Lejkowata korona o długości 10-15 mm jest w kolorze żywej czerwieni. 

Na Teneryfie żmijowiec kwitnie od późnej wiosny (śródziemnomorskiej) do wczesnego lata. Kwiaty, w miarę przekwitania, zmieniają swoją barwę na głębokie niebieskawe odcienie, które ostatecznie wybarwiają się pięknym kolorem lapis lazuli.

Po wydaniu owoców i wysypaniu nasion roślina wysycha i obumiera. Rozmnaża się z nasion. Echium wildpretii subsp. wildpretii rośnie w subalpejskiej strefie wąwozów góry Teide, zazwyczaj na wysokości 1600-2300 m n.p.m. Tworzy czasem duże kolonie, złożone z kilkudziesięciu okazów, potęgując niesamowite wrażenie, w tym kamienistym pejzażu.

Ta jedna z najpiękniejszych i najbardziej spektakularnych roślin kanaryjskich, zachwyca prawdopodobnie każdego, kto ją zobaczy. Z tego powodu jest bardzo ceniona jako roślina ozdobna. Coraz częściej można ją zobaczyć w wielu ogrodach na Teneryfie, a nawet na innych wyspach kanaryjskich. 

Naukowcy uważają jednak, że praktyka rozpowszechniania Echium wildpretii subsp. wildpretiipowinna być ściśle ograniczona do naturalnych obszarów występowania, czyli do Teneryfy. W przeciwnym wypadku, istnieje niebezpieczeństwo „skażenia” genetycznego, przez kontakt z populacjami innych gatunków, często także endemicznych, należących do tego samego rodzaju żmijowiec (Echium), a rosnącymi licznie na Wyspach Kanaryjskich. 

Stąd dla poszanowania naturalnych populacji wszystkich tych taksonów ogrodnicze praktyki, polegające na uprawie tych wyjątkowych, endemicznych roślin powinny być ograniczane. Tym bardziej, że na innej wyspie (La Palme), również na dużych wysokościach, rośnie bliski krewniak „naszego” żmijowca. Jest to równie rzadki i endemiczny podgatunek – Echium wildpretii subsp. trichosiphon – bardzo podobny, lecz o jasnoróżowych kwiatach. W uprawie żmijowiec wymaga dużo słońca i suchych warunków (bardzo przepuszczalnego podłoża), toleruje mróz jedynie do -5 °C. Może być stosowany jako roślina ozdobna w ogrodzie, ale nie znosi bardzo niskich temperatur, dlatego na obszarach narażonych na silny i długotrwały mróz wymaga dobrego zabezpieczenia. Ma ogromne znaczenie jako roślina miododajna. Wielu pszczelarzy, w okresie kwitnienia żmijowca, przenosi swoje roje do miejsc, gdzie występuje żmijowiec, tak aby pszczoły mogły skorzystać z obfitego i słodkiego nektaru wytwarzanego przez jego kwiaty.

Napar z liści tej rośliny był używany w celu uspokojenia kaszlu, obniżenia gorączki i łagodzenia bólów głowy. Ostatnie badania wykazały, że nasiona są bogate w kwas gamma-linolenowy, związek sterolowy, który ma ważne zastosowania lecznicze jako przeciwutleniacz, środek przeciwzapalny, przeciwnowotworowy czy odmładzający skórę. Na naturalne populacje Echium wildpretii subsp. wildpretii bardzo negatywny wpływ miało wprowadzenie na Teneryfę, na początku lat 70. ubiegłego wieku dużego roślinożercy muflona (Ovis orientalis musimon). Łacińska nazwa gatunkowa wildpretii jest dedykowana Hermannowi Wildpretowi szwajcarskiemu botanikowi – ogrodnikowi. Stąd polska nazwa gatunkowa tego żmijowca może powinna brzmieć: żmijowiec Wildpreta?