Wyspy Kanaryjskie

Wyruszamy na Wyspy Kanaryjskie śladami Wojtka Podstolskiego. Ten niewielki fragment bogatej i zróżnicowanej flory Wysp Kanaryjskich możemy poznać dzięki Wojtkowi Podstolskiemu, wieloletniemu kuratorowi działu systematyki roślin w Ogrodzie Botanicznym UW.

Znajdujące się 1250 km od południowych wybrzeży Hiszpanii Wyspy Kanaryjskie to świat przyrody zaskakująco innej i odrębnej niż ta, którą znamy z wypraw nad Morze Śródziemne i półwysep Iberyjski. 

Archipelag tworzą wyspy wschodnie – Lanzarote, Fuerteventura i wyspy zachodnie – Gran Canaria, Teneryfa, La Gomera, El Hierro i La Palma. 

Długotrwała izolacja geograficzna, specyficzny stabilny klimat i jednocześnie lokalne duże zróżnicowanie warunków terenowych oraz mikroklimatycznych doprowadziły do powstania wielkiego bogactwa gatunków i form życiowych roślin. Nieraz niezwykle zaskakujących i bardzo oryginalnych. 

Warto wspomnieć, że aż 25% flory tych wysp stanowią gatunki endemiczne (jest ich tu ponad 500), czyli takie, które można spotkać w naturze wyłącznie tutaj i nigdzie indziej. Bogactwo krajobrazów, form geologicznych i zbiorowisk roślinnych powoduje, że Wyspy Kanaryjskie to prawdziwa mekka dla miłośników przyrody.

CANARINA

Jednym z najpiękniejszych przedstawicieli tamtejszej flory jest Canarina canariensis (L.) Vatke. Symbol flory Wysp Kanaryjskich. Gatunek ten należy do rodziny dzwonkowatych (Campanulaceae), co jest widoczne na pierwszy rzut oka w typowej dla tej rodziny formie i detalach kwiatu, jakie znamy choćby u gatunków dzwonków (Campanula) spotykanych w naszych lasach, łąkach czy ogrodach. Na tym jednak podobieństwa się kończą. Intensywny czerwony kolor kwiatów i egzotyczny wygląd całej rośliny to już zupełnie inna opowieść.

Urzekające urodą kwiaty i oryginalny pokrój, tej stosunkowo często spotykanej rośliny, sprawiły że stała jest szybko rozpoznawalnym symbolem flory wysp. O jej specjalnym statusie świadczy nawet niezwykle oryginalna nazwa, podwójnie nawiązująca do nazwy archipelagu. Co ciekawe roślina ta została uznana za jeden z pierwszych gatunków endemicznych Wysp Kanaryjskich już przez samego Karola Linneusza. Jej pierwszy naukowy opis zamieścił Hortus Cliffortianus w swoim dziele wydanym w 1738 roku.

Oprócz niej do rodzaju canarina należą dwa jeszcze inne gatunki. Są to przedstawiciele flory Afryki kontynentalnej; występująca w Etiopii Canarina abyssinica oraz rosnąca na terenie Afryki Wschodniej Canarina eminii. Wskazuje to wyraźnie na związki flory wysp z kontynentem afrykańskim.

LAURISILVA 

Canarina canariensis występuje na większości wysp tworzących archipelag Wysp Kanaryjskich z wyjątkiem Lanzarote i Fuerteventury. Spotkać ją można w wilgotnych i mrocznych, wiecznie zielonych lasach zwanych laurisilva, które pokrywają wzgórza północnych części wysp (na wysokości pomiędzy 600 a 1500 metrów). 

Tworzą je głównie drzewa z rodziny wawrzynowatych (Lauraceae), wawrzyn kanaryjski Laurus novocanariensis, Persea indica, Ocotea foetens i Apollonias barbujana, jak również inne łudząco podobne do siebie gatunki, należące do innych rodzin m.in. liczne ostrokrzewy (Ilex). Dzięki deszczom i mgłom osadzającym wilgoć niesioną od oceanu, w lasach tych panują temperatury umiarkowane i wysoka wilgotność. Średnia roczna temperatura waha się tu pomiędzy 15 i 19 ºC. 

Canarina rośnie tam w prześwietlonych fragmentach lasu pośród gęstwiny krzewów i młodych drzew na glebach zasobnych w próchnicę. 

FAYAL-BREZAL 

Spotkać ją można także w wyżej położonych zbiorowiskach roślinnych, takich jak bardziej świetlisty fayal-brezal, gdzie dominują wyciągnięte, sylwetki ażurowych wrzośców Erica arborea przetykane krępymi ciemnozielonymi koronami woskownic Myrica faya i krzewiastych wawrzynów. Lokalnie może występować także w piętrze suchszych lasów ciepłolubnych, które znajdują się poniżej piętra laurisilvy.

PNĄCZE

Canarina canariensis jest prymitywnym pnączem, tworzy kępy bardzo długich pokładających się pędów, które wyrastają z grubych spichrzowych korzeni. Mogą sięgać do nawet do 3 metrów długości. Pędy boczne wyrastają pod kątem prostym, dzięki czemu roślina rozrasta się szeroko, budując zawieszoną w powietrzu konstrukcję, która opierają się na sąsiadujących krzewach czy plątaninie pospolitych w tych zbiorowiskach – jeżyn. Niejednokrotnie można ją spotkać zwieszającą się nad urwiskami skalnymi. Pędy są mięsiste, w środku puste, a sok zawiera lateks. Liście wielkości do 12 cm są wydłużone, trójkątne do strzałkowatych, posiadają u nasady niekiedy dodatkowe klapy. Ich brzegi są piłkowane lub ząbkowane. Są intensywnie zielone, pod spodem jaśniejsze pokryte białawym nalotem, dzięki czemu mają nieco modrawy odcień.

KWIATY

Główną ozdobą rośliny i powodem jej sławy są niezwykle atrakcyjne duże czerwonopomarańczowe kwiaty. Występują pojedynczo, zawieszone się na szczytach zwisających pędów. Mają kształt dzwonkowaty, w czym przypominają budową kwiatów nasze rodzime dzwonki, choć liczba części kwiatu jest większa. Sześć pokaźnych działek kielicha otacza koronę (długości 3-6 cm) zbudowaną z 6 płatków (u naszych rodzimych dzwonków jest po 5 działek kielicha i korony). Wnętrze kwiatu kryje dekoracyjny rysunek ciemniej ubarwionych nerwów.Kwiaty pojawiają się pomiędzy listopadem i majem, są zapylane przez ptaki z rodziny pokrzewkowatych z rodzajów Phylloscopus i Sylvia. Widoczny z oddali jaskrawy pomarańczowoczerwony kolor jest typowy dla okazałych kwiatów zapylanych przez ptaki.

OWOCE

Owoce to duże mięsiste jagody o średnicy 3-4 cm. Dojrzewają latem, są czerwonawe, z wiekiem czernieją. Są jadalne, mają słodkawy smak, choć ponoć nie są zbyt smaczne. Nieco mdławe i mączyste przypominają smakiem figi. Były spożywane przez rdzennych mieszkańców Wysp Kanaryjskich. Latem części nadziemne całkowicie zasychają. Pod ziemią pozostają grube, wrzecionowate, mięsiste korzenie, które wyglądem przypominają pęczek białawych rzodkwi. Roślina wznawia wegetację wraz z nadejściem jesiennych deszczy.

UPRAWA

Jako niezwykle oryginalna i dekoracyjna roślina szybko trafiła do uprawy w kolekcjach prywatnych. Już pod koniec XVII wieku była uprawiana w oranżeriach królewskiego pałacu Hampton Court pod Londynem, gdzie znalazła się dzięki nasionom wysłanym przez kupców wina prowadzących handel z Wyspami Kanaryjskimi.

Może być uprawiana jako roślina ozdobna w klimacie subtropikalnym i umiarkowanym, gdzie nie występują mrozy. W naszych warunkach jako roślina chłodnej szklarni. Roślina nie toleruje temperatur poniżej 0ºC.  Wymaga podłoża wilgotnego i odpowiedniego drenażu. Gdy latem zasychają części nadziemne, należy zaprzestać podlewania, gleba nie może jednak całkowicie przeschnąć. Wzrost wznawia na początku jesieni, wtedy należy zacząć podlewać ponownie.

ROZMNAŻANIE

Może być rozmnażana przez nasiona, ale także przez sadzonki uzyskiwane z części dolnych pędów wyrastających z potężnego korzenia. Nasiona kiełkują w ciągu 4-5 tygodni. Potrzebują dostępu światła, więc nie należy ich przykrywać warstwą gleby. Chociaż ta ciekawa roślina nie znajduje się na liście gatunków zagrożonych IUCN (International Union for Conservation of Nature – Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody), jest objęta lokalną ochroną gatunkową przez administrację państwową Wysp Kanaryjskich.