Szarłat szorstki

Dziś kilka słów o szarłacie szorstkim (Amaranthus retroflexus), należącym do rodziny szarłatowatych (Amaranthaceae). Choć jego kwiaty nie zachwycają kolorami, warto zwrócić na niego uwagę. Szarłat szorstki jest gatunkiem obcym, nowszym przybyszem we florze Polski (kenofitem), zadomowionym na siedliskach synantropijnych (epekofitem). W Polsce uważany jest za inwazyjny chwast, gatunek o niskim stopniu inwazyjności (kategoria I wg Tokarskiej-Guzik i in. 2012). Pochodzi z południowo-zachodniej części Ameryki i Ameryki Środkowej. Obecnie w umiarkowanych regionach półkuli północnej i południowej jest powszechnie spotykanym chwastem w większości upraw polowych i ogrodniczych.

W Polsce jest pospolity na nizinach. Występuje też w niższych położeniach górskich. Bardzo często spotykany jest na siedliskach ruderalnych, takich jak: przydroża, przychacia, nieużytki, wysypiska, gruzowiska. Pospolity jest jako chwast w ogrodach, uprawach okopowych i nieco rzadziej – w uprawach zbożowych. Jest gatunkiem światłolubnym i azotolubnym.

Do Europy mógł być zawleczony przypadkowo, np. z ziemią balastową. Lokalnie, np. we Francji pod koniec XVIII wieku, dużą rolę w rozprzestrzenianiu tego gatunku odegrały ogrody botaniczne. W Polsce był notowany po raz pierwszy na początku XIX w. Pod koniec tego wieku był już gatunkiem dość częstym.

Szarłat szorstki jest rośliną roczną, bardzo zmienną pod względem wysokości (od 10 do 120 cm), pokroju, stopnia rozgałęzienia, wielkości liści. Łodygę ma bruzdowaną, szorstko owłosioną (stąd polska nazwa gatunkowa). Kwiaty ma zebrane w kłębiki, zestawione w szerokie, kłosokształtne kwiatostany na szczycie łodygi i odgałęzień bocznych. Część kłębków znajduje się w kątach liści. Kwiaty są jednopłciowe, ale rośliny są jednopienne. Szarłat szorstki kwitnie zazwyczaj od lipca do października.

Owocem jest torebka pękająca poprzeczną szczeliną, otwierająca się wieczkiem. Nasiona są bardzo liczne, małe (o średnicy ok. 1 mm), soczewkowate, czarne i błyszczące. Jedna silna roślina jest w stanie wyprodukować od 230 000 do 500 000 nasion. Najnowsze badania sugerują, że kiełkowanie jest stymulowane przez światło i wysokie temperatury. Nasiona mogą pozostać żywotne w glebie wiele lat. Są przenoszone przez wiatr, zwierzęta oraz jako zanieczyszczenia nasion roślin uprawnych lub maszyn rolniczych. Szarłat szorstki ma allelopatyczny wpływ na inne rośliny, zarówno uprawiane, jak i chwasty. Ma zdolność gromadzenia i koncentracji azotanów w łodygach i gałęziach w ilościach, które są trujące dla zwierząt gospodarskich. Dlatego też nie polecamy zbierania i spożywania szarłatu, chyba że pochodzi z upraw ekologicznych. Szarłat szorstki może wywoływać reakcje alergiczne u ludzi, głównie z powodu pyłków przenoszonych przez wiatr.