Sycylijski hermodaktylus bulwiasty

Izabella Kirpluk pokazuje nie tylko piękno przyrody i krajobrazów w połączeniu z zachwycającymi gatunkami roślin, które mogła zobaczyć i poznać w czasie swoich podróży. Są wśród nich także rośliny, które z powodzeniem możecie uprawiać w swoich ogródkach. Bywają one dostępne w sklepach ogrodniczych. Dziś jedna z takich roślin „palce Hermesa”.

Izabella Kirpluk w Ogrodzie Botanicznym była kuratorem kolekcji ekologicznych oraz działu Flory niżowej Polski. Od 1987 roku zajmowała się chronionymi i zagrożonymi gatunkami, opiekując się kolekcją tych roślin w Ogrodzie, biorąc udział w badaniach prowadzonych przez Ogród na Suwalszczyźnie i badaniach w Puszczy Kampinoskiej. Od 1992 roku prowadzi prace badawcze nad florą siedlisk antropogenicznych Puszczy Kampinoskiej, a od 2011 zajmowała się gatunkami inwazyjnymi na tych siedliskach.

Bohaterem dzisiejszej opowieści jest niezwykle interesujący gatunek należący do rodziny kosaćcowatych (Iridaceae) – hermodaktylus bulwiasty (Hermodactylus tuberosus, syn. Iris tuberosa). Po raz pierwszy miałam przyjemność go zobaczyć w drodze na Etnę, w trakcie sycylijskiej wyprawy botanicznej. Wśród skąpej, trawiastej roślinności nie sposób było nie zauważyć tej niezwykłej rośliny, o przedziwnie zabarwionych kwiatach. Dalej zaczynał się już wulkaniczny obszar Etny, porośnięty z rzadka kępkami roślin, często wypalonymi przez lawę czy gorące, siarkowe opary.

Hermodaktylus bulwiasty naturalnie występuje na obszarze śródziemnomorskim, od południowo-zachodniej Francji po Wyspy Egejskie Grecji. Rośnie na trawiastych, nieuprawianych terenach, wzdłuż poboczy dróg, w opuszczonych uprawach, winnicach i gajach oliwnych, na murawach naskalnych, od poziomu morza po niższy pas górski (na północy obszaru występowania spotkamy go tylko na równinach). Pojawia się też w różnych miejscach ruderalnych, czasami występuje jako zdziczały.

Nazwa Hermodactylus oznacza „palce Hermesa” (posłańca bogów) i została ona nadana przez Greków, dla których system korzeniowy tej rośliny przypominał kształtem palce. Specyficzna nazwa odnosi się do poziomego kłącza wyposażonego w 2-4 długie bulwy ułożone jak palce dłoni. Pod względem formy biologicznej hermodaktylus jest geofitem kłączowym. Jest to bylina wysokości 20-40 cm, przypominająca kosaćce i przez niektórych systematyków zaliczana jest do rodzaju kosaciec (Iris). Wąskie liście przewyższają pęd kwiatowy, który zakończony jest pojedynczym, delikatnie pachnącym kwiatem (jest on żółtozielony, o 6 listkach okwiatu). Trzy zewnętrzne listki okwiatu, o długości 4-5 cm, mają odgiętą do dołu, ciemnobrunatną wargę.Trzy wewnętrzne listki okwiatu są mniejsze i wzniesione. Znamię słupka ma 3 rozszerzone ramiona, przypominające płatki z dwoma zaostrzonymi łatkami. Zalążnia jest 1-komorowa (u Iris jest ona 3-komorowa). Liści wspierających kwiat jest od 1 do 2 i są one lancetowate.

Hermodaktylus bulwiasty kwitnie od lutego do kwietnia, zaczyna zatem kwitnienie wczesną wiosną śródziemnomorską, a jego kwiaty zapylane są głównie w dni słoneczne, przez błonkówki. W naszej strefie klimatycznej czasem zaczyna kwitnąć później, pod koniec kwietnia, częściej jednak w maju. Kwitnie najczęściej w drugim roku po posadzeniu. Jego owocem jest skórzasta torebka zawierająca prawie kuliste nasiona.

Uprawa. Ponieważ hermodaktylus bulwiasty występuje także w górach, aż do 1400 m n.p.m., może być uprawiany w Polsce w cieplejszych strefach. W chłodnych regionach wymaga okrycia na zimę. Wymaga stanowiska w pełni słonecznego, przepuszczalnej gleby o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym. Nie lubi stagnującej wody, dlatego konieczny jest dobry drenaż (w postaci przepuszczalnego żwiru, przynajmniej 10 cm na dnie dołka). W naszych warunkach klimatycznych nadmierna wilgoć czy nawet zamakanie gleby jest najczęstszą przyczyną wypadania roślin zimą. Poza tym rośliny są bardzo odporne na choroby i szkodniki. W Polsce zalecane jest sadzenie kłączy jesienią, najpóźniej jak się da. Wynika to z tego, że liście mogą pojawić się jesienią. Przy późnym terminie, liście już nie wyrosną. 

Głębokość sadzenia kłączy to około 8-10 cm, a odległość między nimi około 10–15 cm. Po posadzeniu należy dobrze namoczyć wodą obsadzony roślinami obszar, aby pobudzić bulwy do wzrostu. Nie będą one wymagały regularnego podlewania przez całą jesień i zimę, ponieważ gleba będzie wystarczająco wilgotna bez dodatkowej wody. Kiedy pierwsze mrozy zetną ziemię, należy nasadzenia okryć choćby suchymi liśćmi, trocinami itp. Nałożona na wierzch doniczka, odwrócona dnem do góry, będzie zabezpieczała rośliny zarówno przed nadmiarem wody, jak i przed mrozem.

Rośliny można też uprawiać w pojemnikach zapewniając odpowiednio przepuszczalną glebę i drenaż, dołując doniczki w ziemi i stosując te same zabezpieczenia, co przy gruntowej uprawie. Możliwa jest też uprawa roślin z nasion, jednak – nawet w razie dobrego kiełkowania – na kwitnienie trzeba będzie znacznie dłużej poczekać. Pielęgnacja takich siewek nie jest prosta i często nie wszystkie przeżywają.

Hermodaktylus bulwiasty ma niestety dosyć krótki okres wegetacji. Kiedy jego liście zaczynają zasychać to znak, że trzeba już bardzo ograniczyć podlewanie, a roślina szykuje się do okresu spoczynku. Jest to na pewno roślina dla koneserów. Hermodaktylus bulwiasty jest fantastycznym dodatkiem do każdego skalnego ogródka, rabatki bylinowej, czy innej naturalistycznej kompozycji na nasłonecznionym miejscu.