Różanecznik żółty, goryczka klusjusza

Różanecznik żółty, azalia pontyjska, zielina (Rhododendron luteum, Rhododendron flavum, Azalea pontica) jest gatunkiem chronionym i krytycznie zagrożonym w Polsce. Uważany jest za relikt trzeciorzędowy i jest jednym z najrzadszych gatunków we florze Polski. 

Występuje naturalnie tylko na jednym stanowisku, w Woli Zarczyckiej koło Leżajska. Zostało ono odkryte w 1909 r. przez miejscowego nauczyciela J. Jędrzejowskiego, a opisane przez botanika prof. Mariana Raciborskiego. 

W 1948 r. stanowisko różanecznika żółtego zostało uznane za zabytek przyrody, a od 1957 roku objęte jest ochroną rezerwatową (rezerwat florystyczny Kołacznia). 

W 2009 roku, w ramach sieci Natura 2000, powołano tutaj specjalny obszar ochrony siedlisk „Kołacznia” PLH180006.

Różanecznik żółty to okazały krzew, bardzo długo kwitnie, nawet do 3 tygodni. Posiada piękne, silnie pachnące, żółte kwiaty zebrane w baldaszki na szczytach gałązek. Zapylane są głównie przez motyle zmierzchnikowce długotrąbkowe a wyjątkowo również przez pszczoły Najczęściej zapylenia dokonuje fruczak gołąbek 

[Fruczak gołąbek to aktywna w ciągu dnia, wyjątkowo piękna ćma z rodziny zawisakowatych, jest gatunkiem nomadycznym, znanym także jako dłużniec gwiaździk.]

Zapach kwiatów wyczuwalny jest z daleka i niestety może powodować omdlenia, bóle i zawroty głowy, które tak naprawdę są objawami lekkiego zatrucia. To dlatego, że wszystkie części tej rośliny są trujące, również nektar dla owadów. Roślina zawiera glikozydy m.in. andromedotoksynę (najbardziej trującą) oraz wiele innych substancji, w tym flawonoidy. 

Zatrucia spowodowane zjedzeniem części różanecznika, w szczególności liści, powodują podrażnienie żołądka, ból brzucha, nieprawidłowe bicie serca i rytm, drgawki, śpiączkę, a nawet śmierć. 

Różanecznik żółty łatwo rozmnaża się wegetatywnie przez odrosty korzeniowe, często daje też samosiew. Jest gatunkiem bardzo dekoracyjnym, uprawiane są liczne odmiany i mieszańce międzygatunkowe. Jest odporny na mrozy i toleruje różne warunki glebowe. Z uwagi na silny i płasko rozpostarty system korzeniowy może być stosowany jako krzew glebochronny (chroni przed erozją, umacnia np. skarpy).

Goryczka Klusjusza, goryczka krótkołodygowa (Gentiana clusii), nazwana tak na cześć francuskiego XVI-wiecznego botanika i lekarza Karola Klusjusza jest gatunkiem chronionym i w Polsce osiąga północną granicę swojego zasięgu.

Jest niska byliną, o skórzastych, zimotrwałych, lśniących liściach a przede wszystkim o przepięknych, bardzo dużych (do 6 cm długości), pojedynczych kwiatach. Korona jest lejkowata, ciemnofioletowoniebieska wewnątrz z jaśniejszymi, ciemno punktowanymi smugami. Są to wskaźniki, dzięki którym owady trafiają do nektaru. 

Kwiaty zapylane są przez trzmiele, pszczoły i motyle zwabione przez nektar obficie produkowany w miodnikach. Wyjątkowo może dojść do samozapylenia. Kwiaty zamykają się przy złej (pochmurnej) pogodzie, na noc i w temperaturze poniżej 12ºC. Owocem jest torebka.

Goryczka Klusjusza rośnie na skałach i murawach naskalnych, murawach wysokogórskich, słonecznych zboczach, trawiastych upłazach, na podłożu bogatym w węglan wapnia. Rośnie w Tatrach, od regla dolnego po piętro halne. Wszystkie stanowiska, choć znajdują się na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego, co roku są ogałacane, turyści zrywają goryczkę lub nawet wykopują.

Apelujemy do Państwa zdrowego rozsądku. Gatunki chronione należy pozostawić w miejscu gdzie rosną. Nie należy ich zrywać ani tym bardziej wykopywać i przenosić do ogródków przydomowych – gdzie być może wydaje nam się, że obejmiemy je lepszą “osobistą ochroną”.