Przylaszczka pospolita

Dzisiaj przyjrzymy się bliżej przylaszczce pospolitej, którą możecie spotkać też pod nazwą – przylaszczka trojanek (Hepatica nobilis). Należy ona do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae). Do 2014 roku znajdowała się na liście roślin objętych ochroną gatunkową w Polsce. Niestety to się zmieniło, nie oznacza to jednak, że jest to u nas pospolity gatunek. 

Przylaszczka występuje dość często na całym niżu i w pasie wyżyn oraz rzadko w niższych położeniach górskich. Rośnie jedynie w cienistych lasach i zaroślach, zwykle na glebach gliniastych, umiarkowanie wilgotnych, próchnicznych i najchętniej zasobnych w wapń.

Charakterystyczne niebieskie kwiaty pojawiają się wczesną wiosną – od marca do kwietnia. Wyrastają pojedynczo na pędzie kwiatostanowym z trzema liśćmi umieszczonymi tuż pod kwiatem, tworzącymi pozorny kielich (nibykielich), który pozostaje w czasie owocowania. Kwiaty o średnicy od 15 do 30 mm mają na ogół 6 (do 10) ciemnoniebieskich (rzadziej fioletowych, różowych lub białych) listków okwiatu. Listki te w czasie kwitnienia ciągle rosną, podwajając swoją pierwotną długość. Pręciki i słupki są liczne. W kwiatach brak jest miodników, ale obficie wytwarzany jest pyłek (tzw. kwiaty pyłkowe). 

Kwiaty przylaszczek delikatnie, ale wyraźnie pachną i zapylane są przez liczne gatunki owadów. Poszczególne kwiaty utrzymują się mniej więcej 8 dni. Na noc i w czasie chłodnej i pochmurnej pogody – zamykają się i zwieszają. Owocem przylaszczki jest jednonasienna niełupka, zakończona na szczycie dzióbkiem. Nasiona opatrzone ciałem tłuszczowym (elajosomem) rozsiewane są przez mrówki (myrmekochoria). Młode (początkowo zwinięte) listki pojawiają się pod koniec kwitnienia rośliny i są pokryte srebrzystymi, jedwabistymi włoskami, które później opadają. Starsze liście są bardzo charakterystyczne, trójklapowe, skórzaste, z wierzchu zielone, spodem fioletowe. Część liści jest zimozielona, stąd w czasie kwitnienia możemy obserwować pojedyncze, wciąż zielone, zeszłoroczne liście. 

Przylaszczki są chętnie uprawiane w ogrodach, w miejscach cienistych i wilgotnych, pod krzewami lub drzewami, na glebie gliniastej, zasadowej. W ogrodnictwie istnieje wiele interesujących odmian przylaszczki pospolitej np. o kwiatach pełnych (‘Plena’) oraz form np. o pstrych liściach (f. variegata).

Przylaszczki rozmnaża się przez podział wiosną – od maja do czerwca – lub pod koniec lata – w sierpniu. Można je także rozmnażać z nasion wysiewanych zaraz po zbiorze lub zimą – na stale wilgotną ziemię. Łacińska nazwa rodzajowa przylaszczki nawiązuje do wątroby (hepatica) z uwagi na podobieństwo kształtu liścia. Na zasadzie magicznego myślenia –  „podobne – działa na podobne”, jak jest to często rozumiane w homeopatii była używana w leczeniu schorzeń wątroby.

Przylaszczka pospolita jest rośliną trującą. Zawiera m.in. trującą ranunkulinę – glukozydowy prekursor protoanemoniny, do którego związek rozkłada się podczas suszenia. Protoanemonina jest silnie reaktywna i może wiązać się z białkami i DNA. Związek ten może powodować silne alergiczne zapalenie skóry. Substancja ta powoduje również porażenie centralnego układu nerwowego.