Prawo. Zawilec wielkokwiatowy, Wawrzynek główkowy

Ochrona gatunkowa roślin ma na celu zapewnienie przetrwania i zachowanie właściwego stanu ochrony taksonów dziko występujących w Polsce i Unii Europejskiej, rzadkich, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem. Jej celem jest także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. 

Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. (z późniejszymi zmianami) o ochronie przyrody  zawiera również przepisy dotyczące ogrodów botanicznych, takie jak definicja, sposób ich ochrony, w tym stosowne zakazy, warunki utworzenia i prowadzenia oraz warunki przeniesienia z ogrodu botanicznego do środowiska przyrodniczego roślin gatunków zagrożonych wyginięciem. Obecnie obowiązuje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin. 

Polska czerwona księga roślin (2014) obejmuje 370 taksonów paprotników oraz roślin kwiatowych, a klasyfikacja kategorii zagrożenia użyta w niej jest analogiczna do kategorii ustalonych przez Światową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) w 1994 r. Gromadzi i opisuje taksony, które z różnych powodów stały się rzadkie, zagrożone i ginące w Polsce.

Natomiast Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych (2016) uwzględnia już zmiany wprowadzone przez IUCN w kryteriach i klasyfikacji w 2001 r. Obejmuje wykaz 765 taksonów, co stanowi 30% flory roślin naczyniowych naszego kraju.

Chcemy Wam dziś opowiedzieć o zawilcu wielkokwiatowym, zawilcu leśnym (Anemone sylvestris), który jest gatunkiem chronionym, a jego stanowiska są zagrożone ze względu na gospodarcze użytkowanie muraw kserotermicznych, czyli tych miejsc, gdzie najchętniej rośnie. Murawy te, w miarę upływu czasu, często zarastają drzewami i krzewami. 

Gatunek ten od dawna objęty jest ochroną z powodu atrakcyjnego wyglądu. Posiada duże, osiągające nawet do 6 cm średnicy, kwiaty – białe, lekko pachnące, złożone z 5 listków okwiatu, spodem jedwabiście owłosionych. Kwiaty produkują duże ilości pyłku i zapylane są przez owady z różnych grup systematycznych. Pod wieczór kwiaty stulają się i zwisają na szypułkach. Jego owoce – wełnisto owłosione niełupki – rozsiewane są przez wiatr. 

Zawilec wielkokwiatowy jest gatunkiem ciepłolubnym i światłolubnym w miarę dobrze znoszącym częściowe zacienienie. Preferuje gleby zasobne w węglan wapnia. Rośnie w ciepłolubnych zaroślach, murawach kserotermicznych, suchych łąkach, brzegach widnych lasów. W Polsce występuje głównie w pasie południowych wyżyn i w rozproszonych stanowiskach na niżu oraz bardzo rzadko w niższych obszarach górskich. 

Warto zapamiętać, że jest to roślina trująca, podobnie jak niemal wszystkie rośliny należące do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae).

W uprawie znane są odmiany: ‘Macrantha’(syn. ‘Grandiflora’) – o kwiatach ok. 8 cm średnicy; ‘Plena’ (‘Elisa Fellmann’) – o kwiatach dużych, pełnych, kremowych, przypominające chryzantemy, ‘Polish Star’ – o listkach okwiatu bardzo licznych, drobnych, drobnych, podzielonych, zielonych, różowych i białych, ‘Wiener Wald’(Wienerwald’) – o kwiatach dużych, 9 cm średnicy.

Inną rośliną, na którą chcemy zwrócić Waszą uwagę, jest wawrzynek główkowy (Daphne cneorum). Jest rośliną bardzo rzadko występującą w naturze, obecnie potwierdzone są tylko 3 stanowiska tego gatunku w Polsce. Jest gatunkiem chronionym i krytycznie zagrożonym na terenie naszego kraju, a także reliktem trzeciorzędowym.

Wawrzynek główkowy jest zimozieloną krzewinką (niskim krzewem) z pięknymi, bardzo pachnącymi, różowo-purpurowymi (rzadko białymi) kwiatami, zebranymi po kilka, kilkanaście w szczytowy główkowaty kwiatostan. Kwiaty ze względu na długą rurkę zapylane są przez trzmiele i motyle. Owocem jest jasnobrązowy, później czerwieniejący – pestkowiec. 

Nasiona są rozsiewane za pośrednictwem ptaków oraz mrówek. Jest rośliną umiarkowanie światłolubną, rośnie na glebach suchych, ubogich w składniki odżywcze, w widnych borach sosnowych, na śródleśnych polanach, rzadko w murawach kserotermicznych. Warto też dodać, że jest rośliną trującą.