Pomocnicy rozsiewania nasion

O komunikatach pomiędzy roślinami a wektorami nasion opowiedział nasz kolega z Pracowni Edukacji Ogrodu Botanicznego Mateusz Skłodowski – botanik, ekolog, edukator.

Niektóre rośliny są w stanie rzucać nasionami nawet na kilkanaście metrów (jak np. oczar omszony Hamamelis mollis), poszerzając w ten sposób obszar swojego występowania, takie przypadki to jednak stosunkowa rzadkość w świecie roślin. 

Istnieją prostsze, równie dopracowane metody rozsiewania nasion. Polegają one na właściwej komunikacji pomiędzy roślinami – a ich wektorami owoców i co najważniejsze – nasion.

Chyba najbardziej znana nam metoda, to na tak zwane „czerwone jabłuszko”. Dojrzały owoc kusi swoim atrakcyjnym wyglądem potencjalnego wektora nasion. Po zjedzeniu owocu, niezgryzione, twarde nasiona wypróżniane są wiele kilometrów od rośliny matecznej (rekord to 300 km – złoto należy się ptakom wędrownym). 

Sztuka sprzedania owocu polega na wydaniu komunikatu – zjedz mnie –  właściwym czasie. Roślina straci, jeśli owoc zostanie zerwany przedwcześnie, zanim dojrzeją ukryte wewnątrz nasiona. Dojrzewanie nasion zgrywa się z wysyceniem skórki owocu m.in. karotenoidami, barwnikami w odcieniu pomarańczy i czerwieni. Tak jaskrawo mieniące się pośród zielonych liści owoce stanowią jasny komunikat – są gotowe do wyruszenia w podróż życia – bezpiecznie, wewnątrz układu pokarmowego zwierzęcia. 

Wiele roślin, często występujących w runie leśnym opracowało podobną metodę sprzedaży swoich nasion. Wabią one natomiast nie tyle jaskrawymi owocami, co odżywczymi elajosomami – to tłuszczowo-węglowodanowe wyrostki nasion, które są szalenie atrakcyjne dla mrówek.

Patrolujące runo leśne zbieraczki mrówek, zbierają odżywcze elajosomy (wraz z przyczepionymi doń nasionami) i zanoszą do gniazda. Część nasion gubią po drodze, inne lądują w gnieździe lub w jego bezpośrednim otoczeniu. Misja spełniona! Nasiono znajduje się dalej od rośliny matecznej. Taką strategię możemy zaobserwować np. u fiołków (Viola), zawilców (Anemone), przylaszczki (Hepatica) czy glistnika jaskółcze ziele (Chelidonium majus). Mrówki nie słyną z przenoszenia nasion na wielkie odległości – średnio jest to około 2 metrów, zdarzają się też przypadki noszenia nasion na nawet 70 metrów. 

Zoochoria czyli rozsiewanie nasion przez zwierzęta to najpowszechniejsza metoda rozsiewania wśród roślin – ponad 70% gatunków roślin to gatunki zoochoryczne). Mimo dużej inwestycji w nierzadko soczyste i odżywcze owoce, zdaje się to być najskuteczniejsza metoda podróżowania roślin.