Pokrzyk wilcza jagoda

Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna) jest taksonem bliskim zagrożenia i objętym ochroną gatunkową w Polsce. Występuje w południowej części kraju, w niższych położeniach Karpat i Sudetów (najwyżej sięga do 1100 m n.p.m.) oraz rzadko w pasie południowych wyżyn. Przez Polskę przebiega północna granica zasięgu gatunku.

Rośnie na zrębach i wiatrołomach, a także w lasach i zaroślach, jest gatunkiem charakterystycznym dla zbiorowisk porębowych, niekiedy spotyka się go w buczynie.

Pokrzyk wilcza jagoda jest okazałą byliną dorastającą do 1,5 – 2 m wysokości, należącą do rodziny psiankowatych (Solanaceae). 

Ma bardzo charakterystyczne 5-krotne kwiaty, zwieszające się, na ogół po jednym, w kątach liści. Kielich o łatkach rozpostartych gwiaździście, ma długość do 2 cm i powiększa się w czasie owocowania. Korona jest brudnofioletowa, w dole i wewnątrz żółtawa z fioletowymi żyłkami, długości 2,5 – 3 cm. Kwiaty są zapylane przez owady, rzadko dochodzi do samozapylenia. 

Owocem jest kulista, czarna i lśniąca, wielonasienna jagoda z fioletowym sokiem. Nasiona rozsiewane są endozoochorycznie (przenoszenie zjadanych diaspor wewnątrz organizmu, a następnie ich wydalanie na zewnątrz) przez ptaki.

Pozyskiwanie pokrzyku z naturalnych stanowisk jako cennego surowca dla przemysłu farmaceutycznego doprowadziło do zubożenia lub zniszczenia niektórych jego stanowisk w Polsce. Obecnie surowiec pozyskuje się z roślin uprawianych.

Pokrzyk wilcza jagoda jest rośliną leczniczą i silnie trującą. Wszystkie części pokrzyku, zarówno świeże jak i wysuszone, są trujące. Działanie toksyczne rośliny obniża się dopiero po długim jej przechowywaniu. Pokrzyk wilcza jagoda zawiera m.in. alkaloidy tropanowe: hioscyjaminę, atropinę i skopolaminę, pochodne kumaryny, flawonoidy. Surowcem farmaceutycznym są liście i korzenie pokrzyku. Stosuje się je jako środek uspokajający w napadach astmy i w leczeniu bólu, a obecnie szczególnie w skurczach brzusznych oraz w obrębie dróg żółciowych. Wydzielone alkaloidy wykorzystuje się jako środki trankwilizujące, rozkurczowe i w kroplach do oczu – rozszerzających źrenicę oka.

Pokrzyk wilcza jagoda ma długą historię zastosowania leczniczego, jednak złą sławę zawdzięcza właściwościom halucynogennym i jako afrodyzjak. W leczeniu niskimi dawkami, pod ścisłą kontrolą lekarza, te wyjątkowo niebezpieczne alkaloidy zawarte w pokrzyku wykazują działanie terapeutyczne. W większych dawkach powodują m.in. halucynacje, splątanie i śmierć. 

Wśród ludzi zatruciu pokrzykiem ulegają przeważnie dzieci, które zjadają jego jagody, które wyglądają atrakcyjnie i przypominają owoce „dobre do jedzenia”, np. wiśnie.