Nawłoć późna i kanadyjska

Tym razem dwa gatunki nawłoci (Solidago): nawłoć późna i kanadyjska – które należą obecnie do najbardziej agresywnych i najczęściej występujących w Polsce gatunków inwazyjnych.

Nawłoć późna zwaną też olbrzymią (S. serotina, S. gigantea) możecie Państwo zobaczyć w naszym Ogrodzie na dziale Flory Niżowej Polski, na poletku z roślinami rodziny złożonych, astrowatych (Compositae, Asteraceae).

W Polsce nawłoć późna jest częsta na niżu i pogórzu, w górach występuje rzadziej. Gatunek ten pospolicie występuje na siedliskach ruderalnych, zwłaszcza na przydrożach, w okolicach ogrodów i ogródków działkowych, wysypisk śmieci. Zajmuje też duże powierzchnie na trwałych nieużytkach, wkracza na siedliska nadrzeczne, na łąki, do lasów łęgowych.  Jest gatunkiem charakterystycznym zespołu rudbekii i nawłoci późnej Rudbeckio-Solidaginetum, należącym do klasy Artemisietea, grupującej nitrofilne zbiorowiska okazałych bylin i pnączy na siedliskach ruderalnych i nad brzegami zbiorników wodnych.

Z kolei nawłoć kanadyjska jest pospolita na terenie całego kraju, poza górami. Związana jest z siedliskami ruderalnymi, takimi jak trwałe nieużytki, przychacia, pobocza dróg, tereny kolejowe, wysypiska. Zajmuje także siedliska nadrzeczne. 

Podobnie jak nawłoć późna jest gatunkiem charakterystycznym zespołu Rudbeckio-Solidaginetum.

Obydwa gatunki nawłoci są kenofitami, czyli obcymi gatunkami we florze Polski, przybyłymi na tereny Europy po XV wieku (tzw. nowi przybysze). Pochodzą ze wschodniej części Ameryki Północnej i w naturalnym środowisku związane są ze strefą prerii i lasoprerii, gdzie występują głównie w dolinach rzek. Nawłoć późna została sprowadzona do Europy jako roślina ozdobna w drugiej połowie XVIII w. W Polsce pierwsze notowanie (roślina już dziczejąca) pochodzi z 1853 roku. Pierwsze wzmianki o nawłoci kanadyjskiej w Europie pochodzą z połowy XVII w. W Polsce odnotowana została po raz pierwszy w 1872 roku.

Obydwa gatunki należą obecnie do najbardziej agresywnych i najczęściej występujących w Polsce gatunków inwazyjnych. W klasyfikacji kenofitów osiągnęły już najwyższy status agrofita, gatunku wnikającego do zbiorowisk półnaturalnych i naturalnych.

Niestety walka z inwazją nawłoci jest bardzo trudna. Wynika to z wielu czynników. Obydwa gatunki nadal są uprawiane jako rośliny ozdobne, spotykane szczególnie w ogródkach wiejskich. Są też gatunkami miododajnymi. Dla pszczelarzy są cennymi roślinami pyłkodajnymi w okresie jesiennym. Ponadto gatunki te charakteryzują się szybkim i intensywnym wzrostem. W Polsce rozmnażają się zarówno generatywnie, jak i wegetatywnie, przy czym cechuje je bardzo szybki rozrost klonalny. Klony nawłoci zaś są długowieczne (mogą żyć do 100 lat). Nawłocie szybko przystępują do reprodukcji generatywnej, co zwiększa szanse na szybką ekspansję i w rezultacie – inwazję kolejnych obszarów.

Diaspory nawłoci, owłosione niełupki z puchem kielichowym (pappusem, aparatem lotnym) są bardzo liczne (np. u nawłoci kanadyjskiej stwierdzono od 1100 do ponad 19000 niełupek na pojedynczy pęd) i łatwo rozsiewają się na dalekie odległości. Rozprzestrzeniają się głównie za pomocą wiatru (anemochoria), rzadziej za pośrednictwem zwierząt przyczepione do sierści lub piór (epizoochoria) i przez mrówki (myrmekochoria).  Dodatkowo – nierównoczesne kiełkowanie niełupek oraz ich długotrwała żywotność (bardzo długi okres wysypywania się owocków) przyczyniają się do wysokiej reprodukcji nawłoci. Nawłocie odznaczają się również wysoką i łatwą adaptacją do różnych warunków siedliskowych, wykazują też znaczna odporność na skrajne warunki siedliskowe.

W zbiorowiskach tworzonych przez nawłocie, rodzime gatunki są stopniowo wypierane poprzez oddziaływanie na drodze allelopatii lub przez zagłuszanie. Inwazyjne nawłocie prowadzą do zubożenia bioróżnorodności nie tylko rodzimej szaty roślinnej (flory i roślinności), ale także fauny, zwłaszcza zapylaczy będących wąskimi specjalistami pokarmowymi. Efektywną metoda eliminacji inwazyjnych gatunków nawłoci jest ich regularne koszenie, przynajmniej dwa razy w roku, w maju i sierpniu. Działania te powinny być prowadzone przez kilka lat.  Oczywiście, metod eliminacji nawłoci jest więcej, ale są one albo bardzo skomplikowane albo wymagają stosowania herbicydów, czego z wiadomych względów nie polecamy. 

Wszystkie metody usuwania nawłoci są bardzo kosztowne, tym bardziej, że gatunki te często zajmują już ogromne powierzchnie, ciągnące się kilometrami. Przede wszystkim nie należy dopuszczać do zwiększania udziału inwazyjnych nawłoci w zbiorowiskach. Na początku ekspansji skuteczne jest po prostu punktowe wyrywanie lub wykopywanie roślin. I najważniejsze – nie sadźmy inwazyjnych nawłoci do naszych przydomowych ogródków.

Podobieństwa i różnice w budowie nawłoci późnej i kanadyjskiej. 

Obydwa gatunki są bardzo podobne w wyglądzie – są wysokimi bylinami dorastającymi do ok. 2 m wysokości (nawłoć kanadyjska dorasta do 200 cm, a nawłoć późna nawet do 250 cm). Podamy kilka podstawowych cech, po których Państwo z łatwością będą mogli je rozpoznać.

Łodyga u nawłoci kanadyjskiej przynajmniej w górnej połowie jest gęsto, odstająco owłosiona lub szorstka, dołem zwykle naga. U nawłoci późnej zaś łodyga jest gładka, naga, białawo owoszczona, połyskująca, często niemal w całości wiśniowoczerwono nabiegła.

Kwiatostan u nawłoci kanadyjskiej – wiecha – jest bardziej rozpierzchła, niż u nawłoci późnej, u której wiecha sprawia wrażenie jednostronnej. U nawłoci kanadyjskiej koszyczki z kwiatami są mniejsze, podobnie jak kwiaty.

Kwiaty brzeżne w koszyczku obu gatunków są języczkowate, ale u nawłoci kanadyjskiej wyraźnie krótsze (krótsze od okrywy koszyczka), a u nawłoci późnej – dłuższe (dłuższe od okrywy koszyczka).

Niestety, inwazyjność sprzyja też tworzeniu mieszańców z rodzimymi gatunkami. Na terenie Polski stwierdzono już istnienie stanowisk nawłoci Nideredera (Solidago ×niederederi), mieszańca nawłoci kanadyjskiej i nawłoci pospolitej (S.virgaurea) oraz Solidago ×snarskisii, który jest mieszańcem nawłoci późnej i nawłoci pospolitej.