Mierznica czarna

Mierznica czarna (Ballota nigra), należy do rodziny jasnotowatych, wargowych (Lamiaceae, Labiatae). We florze polskiej mierznica czarna jest archeofitem (czyli obcym gatunkiem przybyłym przed końcem XV wieku i trwale zadomowionym), taksonem pochodzenia śródziemnomorskiego. Gatunek ten występuje pospolicie na całym obszarze Polski (z wyjątkiem Karpat), rzadziej na północnym wschodzie.

Mierznica czarna rośnie na siedliskach ruderalnych takich jak: nieużytki, przydroża, przypłocia, przychacia, kompost i wysypiska. Spotkacie ją również na brzegach lasów. Jest gatunkiem charakterystycznym dla zespołu ziołorośli ruderalnych Leonuro-Ballotetum nigrae (zespołu serdecznika i mierznicy czarnej). Lubi podłoże średnio wilgotne, próchniczne i bogate w azot. Jest rośliną umiarkowanie światłolubną. 

Mierznica czarna jest wieloletnią roślina zielną o charakterystycznym, niezbyt przyjemnym (dla niektórych osób bardzo nieprzyjemnym) zapachu. Jej łodyga, która osiąga wysokość do ok. 130 cm jest górą rozgałęziona, czterokanciasta i podobnie jak liście – słabiej lub silniej owłosiona. Liście są parami nakrzyżległe, ogonkowe, na brzegach karbowane, ząbkowane lub piłkowane.

Kwiaty wyrastają w nibyokółkach w kątach górnych liści. Nibyokółki zebrane są w kłosokształtny kwiatostan. Korona jest różowa lub różowo fioletowa, do 15 mm długości. Kielich jest rurkowatolejkowaty, owłosiony, o długości do 11 mm, o pięciu równych ząbkach. Kwitnienie mierznicy czarnej zaczyna się już w czerwcu i trwa do września, a nawet do października, a jej kwiaty są chętnie odwiedzane przez trzmiele i pszczoły. 

Mierznica czarna jest rośliną miododajną o wydajności ok. 300 kg z 1 ha. Owocki – podłużnie jajowate, brunatne, nagie rozłupki – ukryte są w kielichu i zaczynają dojrzewać, kiedy część kwiatów na roślinie jest wciąż w pełni kwitnienia. Dlatego właśnie o tej porze roku, możemy obserwować zarówno kwiaty jak i owocki mierznicy czarnej. Gatunek ten znany jest przede wszystkim ze swoich właściwości leczniczych. 

Zawiera laktony diterpenowe jak ballotenol (główny składnik), ballotinon i inne, a także glikozydy flawonoidowe, fenylopropanoidy (kwas chlorogenowy) i śladowe ilości olejku eterycznego. Surowcem leczniczym są kwitnące szczyty pędów, wykorzystywane przede wszystkim jako środek spazmolityczny, uspokajający. Mierznica czarna to tradycyjny środek wyciszający, stosowany w leczeniu objawowym kaszlu i zaburzeń nerwowych (głównie łagodnych postaci bezsenności) u dorosłych i dzieci. Stosowana jest także w leczeniu skurczów żołądka, mdłości i niestrawności na tle nerwowym. Niektórzy uważają, że praktycznie każdy składnik tej rośliny niesie ze sobą szereg cech pożytecznych dla zdrowia.