Lilia złotogłów

Lilia złotogłów jest jedną z najpiękniejszych roślin dziko rosnących w Polsce i niestety nadal jest pozyskiwana ze stanowisk naturalnych, choć od dawna objęta jest ochroną gatunkową. Zrywane są zarówno jej piękne kwiaty jak i wykopywane cebule. 

Chcielibyśmy przypomnieć. że zarówno gatunek jak i jego odmiany od dawna znajdują się w uprawie można go nabyć w sklepach ogrodniczych oraz na stronach internetowych. Nazwa gatunkowa lilii – „złotogłów” pochodzi od charakterystycznej cebuli, złożonej z dachówkowato ustawionych, złocistożółtych łusek. 

Roślina dorasta do 1,5 m wysokości. Górne i dolne liście ułożone są skrętolegle a środkowe niemal okółkowo. Duże kwiaty o średnicy do 5 cm, bladoróżowoczerwone, ciemniej nakrapiane, o silnym zapachu  zebrane są zwieszający się, szczytowy, groniasty kwiatostan. 

Pachną znacznie silniej wieczorem i nocą, wabiąc latające wtedy nocne motyle zawisakowate (Sphingidae) z rodzaju Sphinx. Zapylane są też przez fruczaka gołąbka również ćmy z rodziny zawisakowatych, ale aktywnej w ciągu dnia.  Do miodników umieszczonych w nasadzie mięsistej, wygiętej w górę działki okwiatu, motyle mogą dotrzeć tylko przez wąską i długą „rynienkę”, dlatego muszą mieć odpowiednio długie trąbki. Przy braku owadów może dochodzić do samozapylenia. 

Owocem jest duża torebka pękająca 3 szczelinami. Nasiona są płaskie, szeroko oskrzydlone, przenoszone łatwo przez wiatr (anemochoria). Lilia złotogłów rozmnaża się też wegetatywnie, przez wytwarzanie nowych cebulek u nasady cebuli macierzystej.

Gatunek występuje prawie w całej Europie oraz w umiarkowanej strefie Azji. W Polsce osiąga północny kres swojego zasięgu. U nas jest rozpowszechniony w Sudetach i Karpatach, od piętra pogórza po piętro kosodrzewiny, występuje też na niżu (z wyjątkiem zachodniej i północno zachodniej części kraju). 

Obecnie populacje lilii złotogłów są już małe, złożone z kilku do kilkunastu osobników, występujących zwykle w dużym rozproszeniu. 

Rośnie w półcieniu, na glebach świeżych, zasobnych, o odczynie obojętnym lub zasadowym. Można ją spotkać w lasach liściastych i mieszanych, w górach występuje w zaroślach kosodrzewiny i ziołoroślach.

Jest rośliną trującą, zawiera saponiny i flawonoidy. Dawniej kwiaty i cebule stosowano w medycynie ludowej. Cebulę podawano też krowom dojnym, uważano bowiem, że będą miały więcej tłustego mleka, z którego zebrać będzie można dużo śmietany. Roślina chętnie jest zjadana przez ssaki przeżuwające, np. sarny.

Wśród motywów lilii w sztuce podhalańskiej można wyróżnić bardzo charakterystyczny kształt lilii złotogłów, który zazwyczaj bardzo wiernie oddaje naturalny wygląd tej rośliny niezależnie od materiału, na którym został wykonany. Motyw ten został wprowadzony do ornamentyki podhalańskiej pod koniec XIX wieku przez Witkiewicza, wraz ze „stylem zakopiańskim”.