Leszczyna pospolita

Dziś przyjrzymy się fanerofitowi krzewiastemu – leszczynie pospolitej (Corylus avellana), należącej do rodziny brzozowatych (Betulaceae), która rośnie w naszym Ogrodzie. 

Leszczyna pospolita na ogół kojarzy się nam z inną nazwą: orzech laskowy i czasem jest tak nazywana, a odnosi się do znanych nam wszystkim owoców – orzechów, zawierających smaczne i pożywne nasiona, ale o tym później! Najpierw zajmiemy się zimującymi pączkami. Pączki u leszczyny są jajowate z zaokrąglonymi wierzchołkami. Pączki wierzchołkowe są większe od pączków bocznych. Boczne pączki są lekko spłaszczone, odstające. U pączków występujących u nasady pędu wierzchołki mogą być nieco zaostrzone. Im bliżej nasady pędu, tym pączki są mniejsze. 

Łuski pączków od strony nasłonecznionej są czerwone a od strony zacienionej zielone. Brzegi łusek są ciemnobrązowe lub czarne. Mają białe orzęsienie na brzegach. Pączki ułożone są na pędach naprzemiennie (w 2 prostnicach), choć na silnych, wydłużonych pędach ułożenie pączków może być spiralne. Blizny liściowe mają 3 ślady wiązek przewodzących.Młode pędy u leszczyny są gruczołowato owłosione, od strony oświetlonej – brązowordzawe, a od strony zacienionej – oliwkowobrązowe. Kwiatostany męskie, zebrane w tzw. kotki zwisające na szczytach bocznych gałązek, widoczne są już na jesieni. 

Żeńskie kwiaty ukryte są w pąkach, a w porze kwitnienia ukazują się tylko czerwone znamiona słupków. Rozwój kwiatów obu płci nie jest równoczesny, czasem przeważa przedprątność a czasem przedsłupność. Kwitnienie następuje przed rozwojem liści, rozpoczyna się nawet w lutym i może trwać do kwietnia. Leszczyna jest wiatropylna.

Leszczyna pospolita jest krzewem do 5 m wysokości (czasem małym drzewkiem do 10-12 m wysokości) i ma cienką, gładką korę, czerwonobrunatną a na starszych pniach szarobrązową. 

Charakterystyczne liście, obustronnie owłosione, do 13 cm długości i 10 cm szerokości są odwrotnie jajowate z krótko zaostrzonym wierzchołkiem, o brzegach nierówno, podwójnie piłkowanych. Owoce – orzechy otoczone są ząbkowaną okrywą, zwykle krótszą od owocu. Osadzone są po 1 do 4. Obfite owocowanie występuje co 2-3 lata. Leszczyna pospolita żyje do ok. 80 lat. Występuje prawie w całej Europie (poza krańcami północnymi), w Azji Mniejszej i na Kaukazie. W Polsce jest pospolita, zwykle występuje w podszyciu prześwietlonych, żyznych lasów liściastych i mieszanych. Wchodzi też w skład czyżni – krzewiastych zbiorowisk leśnych okrajków oraz zadrzewień śródpolnych.

Uprawiana była już w starożytnej Grecji i Rzymie. Jest gatunkiem o szerokiej amplitudzie ekologicznej, bardzo tolerancyjna w stosunku do światła, dobrze rośnie nawet w cieniu, lecz słabiej wtedy owocuje. Preferuje gleby żyzne, próchniczne i świeże, nie lubi gleb ubogich, zarówno suchych, jak i podmokłych (zabagnionych). 

W uprawie znanych jest wiele kultywarów leszczyny pospolitej, np. o ciekawej, ciemnoczerwonej barwie liści (‘Atropurpurea’) czy pogiętych pędach (‘Contorta’).

W zadrzewieniach krajobrazowych leszczyna ma duże znaczenie biocenotyczne, gdyż ocienia glebę, daje dobrze rozkładającą się ściółkę, a jej owoce są pokarmem dla gryzoni i ptaków. 

Leszczynowe pędy są bardzo giętkie, wykorzystywano je na wędziska do wędki, baciska czy jako laski. Dawniej wierzono, że drewno leszczyny chroni przed piorunami. Dlatego pasterze nosili ze sobą długi kij leszczynowy. Drewno leszczyny, o czerwonawym odcieniu, jest nietrwałe. Z kory wytwarzano niegdyś barwnik brunatny.

Dawniej bywała używana przeciw czarom, różdżka leszczynowa zaś uchodziła w Polsce za różdżkę czarodziejską. Zresztą, już w czasach starożytnych wierzono, że leszczynowa różdżka może pomóc odnaleźć wodę. W Polsce leszczynę zatykano niegdyś za dach (w wigilię świętego Jana), zwłaszcza krzyżyki zrobione z pędów leszczynowych, miały one chronić przed gradem i piorunem. Takich zastosowań leszczyny było znacznie więcej. Smaczne, zdrowe i dające dużo energii nasiona służyły od dawna nie tylko jako ważne pożywienie, ale wyciskano z nich także olej. 

Nasiona zawierają bardzo dużo tłuszczów, w większości nienasyconych, sporo białek, a także witaminy, żelazo, cynk, potas, fosfor, miedź i inne mikroelementy. Polecane są rekonwalescentom, osobom znerwicowanym, pracującym umysłowo i anemicznym dzieciom. Można je dodawać do sałatek warzywnych i sosów. Posiekane lub zmielone używa się czasem jako panierki do kotletów.

Olej, tłoczony z nasion jeszcze dziś używany jest w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, farbiarskim i perfumeryjnym. Można go też używać do smażenia i gotowania bądź do sałatek i surówek.

Wskazówki dojazdu

Ogród Botaniczny
Uniwersytetu Warszawskiego

Aleje Ujazdowskie 4,
00-478 Warszawa

Ogród
Oaza przyrody w wielkim mieście

Dostępny
codziennie i dni świąteczne: 10:00 - 20:00
KASY czynne do godziny: 19:00

Szklarnie
Tropikalny las w centrum Warszawy

Dostępne
wtorek-niedziela, dni świąteczne: 10:00 - 20:00
KASY czynne do godz: 19:00 (ostatnie wejście: 19:20)

Używamy plików cookie, aby poprawić komfort korzystania z naszej witryny. Przeglądając tę stronę, zgadzasz się na używanie przez nas plików cookie.