Kreteńskie endemity

Dzisiaj chciałabym opowiedzieć Państwu o dwóch endemicznych gatunkach Krety, które miałam przyjemność oglądać kilka lat temu, w czasie, niestety dość krótkiej, wiosennej wyprawy. Są to rośliny tak rzucające się w oczy (duże!) a jednocześnie tak zachwycające i inne od naszych rodzimych roślin, że trudno o nich w tym cyklu nie wspomnieć. Obydwa gatunki to endemity Krety i nigdzie poza Kretą nie spotkacie ich w naturze. Dla przypomnienia — endemity to gatunki (lub taksony innej rangi), których występowanie jest ograniczone do pewnego, często niewielkiego obszaru, czasem nawet do pojedynczych stanowisk. 

Ebenus cretica nie ma polskiej nazwy, ani rodzajowej ani oficjalnej gatunkowej (!), a jest niewysokim krzewem, dorastającym na ogół do 100-150 cm, należącym do rodziny bobowatych, motylkowatych (Fabaceae, Leguminosae). Wyglądem przypomina dużą „koniczynę”, gęsto pokrytą srebrzystymi włoskami. 

Jest bardzo dekoracyjnym krzewem, o efektownych kwiatach i długim okresie kwitnienia wiosennego (kwitnie od końca marca do początku czerwca). Kwiaty wielkości 10-15 mm o różowo-czerwonej, czasem fioletowej koronie zebrane są w gęstych, groniastych kwiatostanach od 5 do 20 cm długości. Można go spotkać na kamienistych i skalistych zboczach, w szczelinach wapiennych skał w wąwozach, na stromych klifach, czasami jako składnik suchej roślinności na skalistych, średnio wypasanych zboczach wzgórz i nasypach drogowych. Rośnie w strefach podgórskich i nizinnych, na ogół na wysokości od 0 do 600 (1100) m n.p.m. Należy do grupy chasmofitów, czyli roślin wyspecjalizowanych w korzystaniu z gleby gromadzącej się w szczelinach skalnych. Jest z pewnością najbardziej rozpowszechnionym endemitem na Krecie i nie jest gatunkiem zagrożonym. Jest również tak dekoracyjnym krzewem, że zaczęto wprowadzać go do uprawy, zarówno doniczkowej, jak i ogrodowej, a także w ogrodnictwie krajobrazowym i w kwiaciarstwie. Są już firmy, które oferują sadzonki tej pięknej rośliny. 

Ebenus cretica lubi podłoże zasadowe i potrzebuje dobrego drenażu, niewielkiego podlewania (poza okresem letnim, kiedy nie należy go podlewać) oraz stanowiska w pełnym słońcu. Uważa się, że jest rośliną dobrą „na zmiany klimatu”, gdyż jest gatunkiem o kseromorficznej budowie.

Ebenus cretica przez lokalnych rolników wykorzystywany jest jako pożywna pasza dla zwierząt, ponieważ jego komórki miękiszowe zawierają skrobię. 

Drugim, równie pięknym gatunkiem, który zwrócił moją uwagę podczas tamtej wiosennej podróży jest Petromarula pinnata (również nie ma polskiej nazwy), należąca do rodziny dzwonkowatych (Campanulaceae).  „Petromarula” w języku greckim oznacza „kamienną sałatę” i odnosi się do wyśmienitego smaku liści tej rośliny, tradycyjnie używanych do sałatek. 

Petromarula pinnata to mocna, wysoka do 80 (a nawet do 150) cm bylina, nieco owłosiona w górnej części. Liście ma pierzaste (podobne do liści selera czy pietruszki!), długie do 30 cm, przeważnie w dużej rozecie u podstawy. Pędy kwiatowe ma sztywne, wyprostowane, 20-50 cm wysokości, z mniejszymi liśćmi w dolnej połowie. Duże, dojrzałe rośliny mogą mieć do 30 łodyg „wypełnionych” kwiatami. Bladoniebieskie kwiaty, o średnicy do 15 mm, zebrane są w duże, ale raczej wąskie kwiatostany. Korona jest lejkowata, z 5 rozpostartymi i zakrzywionymi, wąskimi płatkami, długości około 1 cm. Pięć pręcików, rozszerzonych u nasady, z wolnymi pylnikami, otacza długi słupek. Petromarula kwitnie od kwietnia do maja. W połowie kwietnia w ciągu kilku dni rozwijają się długie łodygi, a kwiaty pojawiają się pod koniec kwietnia. Kwitnienie trwa do czerwca, a nawet do początku lipca. Owocem jest torebka. W jej środkowej części powstają 3 szczeliny, przez które wysypują się nasiona. 

Petromarula pinnata rośnie na stromych klifach i wapiennych skałach, ruinach czy starych murach, wykorzystując najmniejszą szczelinę skalną. Spotykana jest dość powszechnie, choć nie wszędzie na Krecie.

Roślina ta z trudem znosi piekielne upały kreteńskiego lata i szybko wysycha, przechodząc w stan spoczynku. Wydaje się, że znika, jednak po pierwszych jesiennych deszczach znów pojawiają się nowe rozety liści.

Może być uprawiana w ogrodach skalnych i jest dostępna w sprzedaży, w szkółkach i centrach ogrodniczych w krajach o klimacie umiarkowanym. Jest rośliną odporną na suszę i zasadniczo nie wymaga żadnej opieki. Lubi pełne słońce, dobrze zdrenowane podłoże, regularne podlewanie, ale znosi też braki wody.

Tę porcję informacji z cyklu „Ulubione rośliny z podroży botanika” przygotowała dla Was Izabella Kirpluk, która w Ogrodzie Botanicznym jest kuratorem kolekcji ekologicznych oraz działu Flory niżowej Polski. Od 1987 roku zajmuje się chronionymi i zagrożonymi gatunkami, opiekując się kolekcją tych roślin w Ogrodzie, biorąc udział w badaniach prowadzonych przez Ogród na Suwalszczyźnie i badaniach w Puszczy Kampinoskiej. Od 1992 roku prowadzi prace badawcze nad florą siedlisk antropogenicznych Puszczy Kampinoskiej, a od 2011 zajmuje się gatunkami inwazyjnymi na tych siedliskach.