Kokorycze

O przystosowaniach roślin do zimowania przyszedł czas na kryptofity – inaczej rośliny skrytopączkowe, których pąki odnawiające znajdują się pod powierzchnią gruntu lub w wodzie. Do tej grupy należą geofity, rośliny wodne (hydrofity) i błotne.

Dzisiaj zajmiemy się geofitami. W niektórych klasyfikacjach form życiowych geofity stanowią odrębną grupę roślin, nazywaną też ziemnopączkowymi. Organy przetrwalnikowe znajdują się u nich w podłożu i z tego powodu są dobrze chronione w okresie niesprzyjającym dla życia. W naszym klimacie jest to oczywiście zima. Wśród geofitów wyróżniamy geofity bulwowe, mające organy przetrwalnikowe w postaci cebul (np. u złoci Gagea, śnieżyczki Galanthus), bulw (np. u kokoryczy Corydalis) lub w postaci podziemnych kłączy (np. u kokoryczek Polygonatum, zawilców Anemone).

W Polsce geofity są przede wszystkim charakterystycznym składnikiem lasów liściastych zrzucających liście na zimę, takich jak grądy czy buczyny. Geofity wydają nadziemne organy i kwitną wczesną wiosną, gdy nie ma jeszcze liści na drzewach i światło dociera do najniższej warstwy lasu. Możemy wtedy cieszyć się wiosną i pięknem kwitnącego runa leśnego! Zjawisko to nosi nazwę aspektu wiosennego w zbiorowisku leśnym.

Geofity szybko owocują. Kiedy liście na drzewach zaczynają się rozwijać, geofity kończą swój rozwój, a w pełnym cieniu – ich części nadziemne zamierają. Z kolejną wczesną wiosną ten cykl się powtórzy.

Rośliny te rozmnażają się wegetatywnie przez potomne cebulki, bulwy lub rozrastanie się i fragmentację kłączy. Jeśli tylko warunki na to pozwolą – rozmnażają się też generatywnie. W rozsiewaniu nasion wielu gatunków geofitów uczestniczą mrówki (myrmekochoria) żywiące się tzw. ciałkami mrówczymi – elajosomami czyli wyrostkami na nasionach, bogatymi w substancje odżywcze (tłuszcze i węglowodany).

Na zdjęciach możecie zobaczyć dwa przepiękne i najczęściej występujące u nas gatunki kokoryczy: pełna (Corydalis solida) i pusta (Corydalis cava) oraz przyjrzeć się cechom je rozróżniającym.

Rodzaj kokorycz Corydalis w zależności od ujęć systematycznych zaliczany jest do rodziny dymnicowatych (Fumariaceae) lub makowatych (Papaveraceae).

Kokorycz pełna i kokorycz pusta to niewielkie rośliny, osiągające wysokość do około 20 – 30 cm wysokości. Są delikatne w swojej budowie, mają pojedynczą łodygę, najczęściej z dwoma liśćmi oraz ze szczytowym gronem kwiatowym, w którym znajduje się od 4 do 20 kwiatów.

Kwiaty z liściowymi przysadkami (czyli liśćmi, z kątów których wyrastają kwiaty) są grzbieciste, purpurowe, rzadziej białe lub kremowe. Korona składa się z czterech zrośniętych u podstawy płatków. Jeden z nich – zewnętrzny górny płatek – zakończony jest ostrogą, w której znajduje się Kwiaty zapylane są przez owady. Kwiaty kokoryczy są samopłonne i nie mogą zostać zapylone pyłkiem pochodzącym z tej samej rośliny. Owocem jest wielonasienna torebka, pękająca wzdłuż dwoma klapami. Nasiona z elajosomem roznoszone są przez mrówki.

Liściowe przysadki są cechą rozróżniającą te dwa gatunki kokoryczy, co dobrze widać na zdjęciach. U kokoryczy pełnej są dłoniastodzielne (przynajmniej dolne) i szeroko klinowate. U kokoryczy pustej – całobrzegie, lancetowate do szerokojajowatych. Kokorycz pełna ma nieduże, nieco spłaszczone bulwy, z korzeniami tylko w nasadzie, w środku zawsze pełne, łodyga u dołu zaś posiada bezzieleniowy, łuskowaty liść. Z kąta tego liścia wyrasta czasem dodatkowa, płonna (nie posiadająca kwiatów) łodyga.

U kokoryczy pustej takiego liścia brak, bulwy zaś są duże i kuliste, a dodatkowo mają korzenie na całej powierzchni. Z czasem starsze bulwy u tego gatunku stają się puste w środku, stąd polska nazwa gatunkowa. Kokorycz pusta jest też zazwyczaj wyraźnie większa od kokoryczy pełnej, a jej kwiaty są różnobarwne – od fioletowego przez różowy, aż do żółtawobiałego i białego.

Kwiaty kokoryczy pełnej zazwyczaj są brudnofioletowe choć spotykane są też na ralne formy (a także odmiany uprawiane) o kwiatach purpurowoczerwonych lub nawet kremowych i białych. Obydwa gatunki spotkamy w wilgotnych lasach liściastych, łęgach i zaroślach, na glebach żyznych, próchnicznych. Kokorycz dobrze sobie radzi również na ubogich glebach. Kokorycze mają zastosowanie w uprawie jako rośliny okrywowe. Sadzi się je jako rośliny krótkotrwałe (efemeroidalne) w miejscach cienistych i półcienistych, pod koronami drzew i krzewami liściastymi, na glebach żyznych, próchnicznych, trwale dostatecznie wilgotnych, przepuszczalnych. 

Z uwagi na krótki, wiosenny okres wegetacji i wczesne zamieranie części nadziemnych, dobrze jest uprawiać je jednocześnie z innymi, później rozwijającymi się bylinami cieniolubnymi. Kokorycze są roślinami trującymi i zawierają alkaloidy działające narkotycznie na korę mózgową. Posiadają właściwości uspokajające i rozkurczowe. Stosowane były w tradycyjnej medycynie ludowej. Mniejsze dawki powodują ociężałość i senność, a większe dawki pobudzają ośrodek wymiotny oraz porażają zakończenia nerwów parasympatycznych. Stąd dostępny surowiec można używać jedynie zewnętrznie lub pod ścisłą kontrolą lekarza.