Cieszynianka wiosenna

Kolejną wczesnowiosenną rośliną, którą chcemy Państwu przedstawić jest przepiękna cieszynianka wiosenna (Hacquetia epipactis). Jak tylko słońce mocniej zaczyna przygrzewać, cieszynianka szybko rozwija swoje urocze, złociste kwiaty w gęstym kwiatostanie na szczycie łodygi. 

Kwiatostanem jest baldaszek, a roślina, choć na pierwszy rzut oka nie przypomina innych baldaszkowatych, selerowatych (Umbellibarae, Apiaceae) jest właśnie jednym z przedstawicieli tej botanicznej rodziny. Jest przy tym taksonem monotypowym – do rodzaju cieszynianka należy tylko ten jeden gatunek.

Cieszynianka wiosenna jest wieloletnią rośliną zielną z płożącym się kłączem. Kwitnie od kwietnia (czasem już w marcu) do maja. Kwiaty u cieszynianki wiosennej pojawiają się przed rozwojem liści. Łodyga kwiatostanowa na początku kwitnienia jest bardzo krótka (dobrze obrazują to zdjęcia), natomiast w miarę upływu czasu osiąga od 10 do 25 cm długości.

Złociste, pięciokrotne kwiaty w baldaszku są małe, zewnętrzne męskie, krótkoszypułkowe, wewnętrzne zaś – obupłciowe, siedzące. Baldaszek ma pokrój główkowaty i otoczony jest 5-6 długimi – na początku kwitnienia żółtawymi, a potem zielonawymi – liśćmi (podsadkami), sprawiającymi wrażenie okwiatu. Owocem jest rozłupnia rozpadająca się na rozłupki długości ok. 3 mm. 

Liście odziomkowe, długoogonkowe są podzielone na 3 do 5 łatek (odcinków liściowych) i wyrastają z kłącza, kiedy roślina kończy swoje kwitnienie. 

W Polsce cieszynianka wiosenna najliczniej występuje na Pogórzu Cieszyńskim i na Pogórzu Śląskim, spotykana jest też na pojedynczych stanowiskach w obrębie Beskidu Śląskiego, Wyżyny Śląskiej i Lubelskiej, na Płaskowyżach Rybnickim i Głubczyckim. Rośnie w żyznych lasach liściastych, głównie w grądach i buczynach (rzadziej w łęgach), na glebach wilgotnych zasobnych w węglan wapnia. Jest gatunkiem wskaźnikowym starych lasów. Cieszynianka jest rośliną rzadką w Polsce, jest taksonem bliskim zagrożenia (kategoria NT wg Czerwonej Listy) i podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Zagrożona jest wskutek niszczenia siedlisk w trakcie prac leśnych oraz – niestety – wykopywania i przesadzania do ogródków.

Cieszynianka wiosenna jest gatunkiem chętnie uprawianym z uwagi na wczesne kwitnienie i oryginalny wygląd. Stosowana bywa jako bylina okrywowa (potrafi rozrastać się łanowo) w miejscach wilgotnych i zacienionych, pod okapami drzew lub krzewów liściastych. Z uwagi na efemeroidalny charakter (liście zanikają u progu lata), polecana jest do sadzenia w grupach i niewielkich płatach i łączenia z później rozwijającymi się bylinami na rabatach bylinowych i skalniakach.

Roślina ta jednak bardzo źle znosi niedostatek wody, dlatego w okresie suszy wymaga podlewania. Cieszynianka wiosenna również niezbyt dobrze radzi sobie z przesadzaniem, dlatego warto dobrze zaplanować dla niej miejsce w ogrodzie.

Oczywiście do uprawy postulujemy, żeby pozyskiwać rośliny na drodze legalnej – i nie wykopywać jej z naturalnych stanowisk. W uprawie spotykana jest odmiana o nazwie ‘Thor’ – o liściach i podsadkach z białymi plamami. Cieszynianka może być rozmnażana przez podział lub wysiew nasion.