Chrzan pospolity

Przedstawiamy chrzan pospolity (Armoracia rusticana, A. lapathifolia, A. sativa, Cochlearia armoracia, Rorippa rusticana), należący do rodziny kapustowatych, krzyżowych (Brassicaceae, Cruciferae). 

W Polsce jest rośliną powszechnie uprawianą w ogrodach i dziczejącą na przydrożach, przy płotach, na trawnikach, skrajach pól i innych siedliskach antropogenicznych, wnika do siedlisk przeobrażonych. Chrzan pospolity jest gatunkiem obcym dla flory Polski, ma status archeofita, czyli rośliny, która przybyła na nasze tereny i trwale się zadomowiła przed końcem XV wieku. 

Prawdopodobnie pochodzi ze wschodniej i południowo-wschodniej Europy. Chrzan pospolity jest rośliną znaną już w starożytności. W Europie Środkowej pierwsze wzmianki pochodzą z XII wieku. Chrzan pospolity jest byliną osiągającą do 120 cm wysokości, nagą, o charakterystycznych grubych i mięsistych korzeniach. Liście odziomkowe są podłużne i wielkie, od 30 do 100 cm długości, środkowe – pierzasto wcinane, a górne – lancetowate i piłkowane.

Kwiatostan, z drobnymi kwiatami w kolorze białym jest duży, wiechowaty. Owocem jest łuszczynka kulista lub jajowata. Chrzan pospolity jest ważnym warzywem przyprawowym z uwagi na charakterystyczny, ostry smak. Jego korzeń i liście używane są jako dodatek przy kwaszeniu ogórków, sam korzeń dodaje się do niektórych marynat. Korzeń używany jest jako popularna, smaczna przyprawa („chrzan tarty”) do potraw mięsnych.

Jest też rośliną leczniczą i kosmetyczną. Surowcem jest korzeń. Stosowany jest w leczeniu nieżytów oskrzeli i infekcji układu moczowego. Zewnętrznie działa drażniąco na skórę i używany bywa w reumatyzmie i innych stanach zapalnych.

Świeży korzeń zawiera glukozydy izosiarkocyjanianów, które w procesie suszenia ulegają hydrolizie. Powstaje wtedy tzw. olejek gorczyczny. Korzeń jest źródłem enzymu peroksydazy, zawiera także kumaryny, kwasy fenolowe, kwas askorbinowy i inne. Izosiarkocyjaniany mają właściwości przeciwdrobnoustrojowe, spazmolityczne, cytotoksyczne i drażniące (wywołujące przekrwienia).

Niestety, część związków powstających podczas hydrolizy izosiarkocyjanianów jest toksyczna i może wywoływać reakcje alergiczne oraz podrażnienie błon śluzowych. Stąd, chrzan pospolity, nawet jako przyprawa, powinien być spożywany oszczędnie. Czysty olejek gorczyczny uznany został za substancję niebezpieczną.

Roślina rozmnaża się głównie wegetatywnie. W uprawie lubi umiarkowane słońce, glebę przeciętnie wilgotną o odczynie obojętnym, mineralno-próchniczą, żyzną, zasobną w substancje humusowe. Jest rośliną w pełni mrozoodporną. Jej części nadziemne giną przy spadku temperatury poniżej -4°C, ale korzeń pozostaje dobrze zabezpieczony pod ziemią (chrzan jest geofitem).