Chaber bławatek

Chcemy przedstawiać Wam ostatnią grupę w ramach klasyfikacji form życiowych według Raunkiaera terofity – inaczej rośliny roczne, zwane przez niektórych jednorocznymi. Są to rośliny zielne zaczynające swój rozwój na wiosnę i obumierające przed zimą po wydaniu nasion. Cały cykl rozwojowy u tych roślin zamyka się w niepełnym roku. Niesprzyjającą porę roku (w naszym klimacie zimę) rośliny te przeżywają w postaci nasion. 

Takie rośliny nazywane są też roślinami jarymi. Pewna grupa terofitów, zwana z kolei roślinami ozimymi, do pełnego rozwoju (a konkretnie – do kwitnienia) wymaga przejścia okresu niskich temperatur. Rośliny kiełkują jesienią i zimują pod śniegiem, aby na wiosnę ponowić swój rozwój. 

Do tej grupy należy wiele znanych zbóż, a także np. chaber bławatek, o którym chcielibyśmy dziś opowiedzieć.

Chaber bławatek (Centaurea cyanus), zwany też bławatkiem to piękny chwast pól uprawnych czyli roślina segetalna. Rośnie nie tylko na polach, w uprawach zbożowych (zwłaszcza ozimych, rzadziej w uprawach okopowych i motylkowych), można go spotkać także na przydrożach i w innych miejscach ruderalnych (np. wzdłuż szlaków kolejowych, w okolicach młynów i magazynów zbożowych). Jest archeofitem, czyli jak pamiętamy z cyklu „deptane po drodze”, obcym gatunkiem we florze Polski, dawnym przybyszem, przybyłym przed XV wiekiem. Pochodzi z północnej części śródziemnomorza. Dziś, w związku ze stosowaniem herbicydów, staje się u nas coraz rzadszy. 

Chaber bławatek należy do rodziny astrowatych, złożonych (Asteraceae, Compositae). Jest rośliną pajęczynowato owłosioną, o łodydze do 80 cm wysokości, mniej więcej od połowy rozgałęzionej. Charakterystyczne są kwiaty – zazwyczaj niebieskie, niebieskofioletowe, rzadko różowe lub białe – ustawione w koszyczkach. Kwiaty najbardziej zewnętrznego okółka w koszyczku są okazałe, ale płonne (bez słupków i pręcików), o koronie lejkowatej, 5-łatkowej. Pozostałe kwiaty w koszyczku są drobne, rurkowate, obupłciowe. Chaber bławatek kwitnie od czerwca do września, a nawet października.Owockiem jest niełupka do 4 mm długości z puchem kielichowym do ok. 3 mm. Chaber bławatek stanowi nie tylko urokliwy (rzecz jasna – dla miłośników przyrody!) element naszych pól uprawnych (przy czym jest gatunkiem charakterystycznym dla rzędu Centauretalia cyani, zbiorowisk pól uprawnych!). Jest też znaną rośliną leczniczą.

Surowcem leczniczym są na ogół kwiaty bławatka, rzadziej całe koszyczki. Zawiera m.in. flawonoidy, antocyjany, sole mineralne, garbniki. Służy ogólnie wzmacniająco, a także jako środek żołądkowy i moczopędny. Stosowany jest w medycynie tradycyjnej w postaci naparów celem poprawy trawienia, pracy woreczka żółciowego, wątroby i nerek oraz w leczeniu zaburzeń menstruacyjnych i zwiększenia odporności na infekcje. Zewnętrznie stosowany jest do przemywania zakażonych ran oraz jako środek do pielęgnacji włosów, a także – z czego chyba jest najbardziej „znany” – do łagodzenia podrażnionych oczu.

Chaber bławatek znajduje też zastosowanie jako składnik nadający niebieskie zabarwienie herbatkom ziołowym. Cyjanidyna, która jest jednym z najpopularniejszych barwników obecnych w kwiatach, po raz pierwszy została otrzymana właśnie z płatków bławatka. Sok wyciśnięty z kwiatów bławatka farbuje wełnę zaprawioną ałunem, na piękny niebieski kolor. Sok ten barwi również papier i artykuły spożywcze na niebiesko.Tradycyjnie stosowano też odwaru z kwiatów bławatka do barwienia pisanek czyli jaj wielkanocnych na błękitny kolor.